تأثیر معماری اروپا یی بر معماری ایران در دوره قاجار

مقاله ای درمورد تاثیر معماری اروپایی بر معماری سنتی خوندم که به نظرم جالب اومد.

گشتم یه سری عکسهای مرتبط که به فهم بهتر مطلب کمک بکنه گذاشتم داخلش و با اندکی دخل و تصرف بازنشرش کردم.

برای من که مفید بود. امید دارم به درد شما هم بخوره.

تأثیر معماری اروپا بر معماری ایران، در سده‌ی گذشته و در دوران قاجار، ابتدا در ساختمان‌های سلطنتی و اعیانی، سپس بناهای عمومی و سرآخر معماری مسکونی خودش را نشان داد. اتفاقا جالب است که در زبان بسیاری از مورخان به معماری کارت پستالی معروف شد. این اصطلاح کارت پستالی بودن در ابتدا نه به قصد ریشخند کردن و یا ناچیز شمردن این معماری به کار می‌رفت، بلکه اصطلاحی بود که از درون خود این معماری و نحوه‌ی اجرای آن زاییده شده بود؛ گرچه بعدها به عنوان صفتی کمابیش منفی مورد استفاده قرار گرفت.

«کارت پستالی» بودن این معماری از آن جهت بود که در اغلب اوقات، یعنی زمانی که هنوز دانشکده‌ی معماری در ایران تأسیس نشده بود و تعداد معماران تحصیل‌کرده‌ی «فرنگ» هم ناچیز بود و مجلات و ژورنال‌های ساختمان به ایران نمی‌رسید، آن‌چه که خیلی سریع و بی‌واسطه، تصویری از معماری «فرنگی» را به ایران انتقال می‌داد، کارت‌ها و کارت پستال‌ها و عکس‌هایی بود که از فرنگ می‌رسید یا شاه و شازده‌ای آن را با خود به‌عنوان سوغات می‌آورد. این تصاویر دو بعدی خیلی وقت‌ها اساس سفارش طرح یک ساختمان به معمار می‌شد.

وام‌گیری از معماری کلاسیک

به این ترتیب تعدادی از عناصر معماری وارد معماری ایرانی شد و در ترکیب با همان معماری به اصطلاح سنتی به کار رفت. بخشی از این عناصر وام گرفته شده از معماری کلاسیک و نئوکلاسیک اروپا بود و بخش دیگری هم تحت تأثیر معماری مدرن قرار داشت.

باغ فردوس، شمیران 

به عنوان مثال می‌توان به ظهور عنصری مانند سنتوری اشاره کرد. سنتوری به پیشانی مثلثی شکل ورودی بناها گفته می‌شود که در یونان باستان محل قرار گرفتن نقش برجسته و کتیبه بوده و بعد به صورت گسترده در معماری رمی نیز مورد استفاده قرار گرفته است . این فرم تداوم و کاربرد خود را در معماری همچنان حفظ کرد تا این‌که سرانجام به معماری ایرانی نیز وارد شد. در دوران قاجار در تعداد زیادی از ساختمان‌ها از سنتوری استفاده می‌شد؛ مثل عمارت باغ فردوس شمیران.

یک سرستون به شیوه‌ی کرینتی 

بخش دیگری از این تأثیر پذیری ظهور سرستون‌هایی با طرح‌های کرنتی (Corinthian) در معماری ایران بود. اصطلاح کرنتی به یکی از سه شیوه‌ی مرسوم در معماری کلاسیک یونان گفته می‌شود که در معماری رمی نیز به طور گسترده مورد استفاده قرار گرفت. هر یک از این سه شیوه‌ی معماری، ستون‌ها و سرستون‌ها و تناسبات ویژه‌ی خود را داشته است که بحث در مورد آن فعلا در حوصله‌ی این گفتار نیست. در هرحال سرستون کرنتی و بعد انواع دیگر سرستون‌های ترکیبی، در تعدادی از بناهای قاجاری به عنوان تزیین ستون‌های ایوان‌های ورودی به کار رفت.

پله سرسرای ورودی در خانه‌ی قوام السطنه، موزه‌ی آبگینه فعلی، تهران 

یکی دیگر از تأثیراتی که در این دوره در داخل بناهای ایرانی راه یافت، به وجود آمدن سرسراهای ورودی بود که به پلکان‌های دو طرفه یا دو شاخه منتهی می‌شد. یعنی پله‌های در میان سرسرا که از پاگرد اول به دوشاخه تقسیم می‌شدند و از مقابل یکدیگر به طبقه‌ی بالا امتداد پیدا می‌کردند.

شمس‌العماره، ارگ حکومتی، تهران 

بعد از ورود این عناصر منفرد، نوبت به الهام گرفتن از ساختمان‌های جدید شد. شمس‌العماره را می‌توان در زمره‌ی اولین ساختمان‌های این‌گونه قلمداد کرد. ساختمانی که به خاطر میل شاه به داشتن عمارتی بلند و چند طبقه در تهران ساخته شد، بدون آن‌که تکنولوژی و مصالح عمارت‌های مدرن و چند طبقه‌ای که شاه در فرنگ دیده بود در ایران مهیا باشد.

تا زمانی که مصالح جدید و تکنیک به کار گرفتن آنها وارد ایران نشد، زبان معماری دگرگون نشد. تا آن زمان تغییرات در حد تکرار دست دوم بعضی از عناصر باقی ماند یا در حد ایده گرفتن از عمارتی بلندمرتبه و ساختن آن به شیوه‌ای سنتی و با تزیینات و روحیه‌ای ایرانی. حتی در مسجد سپهسالار نیز که تأثیراتی از معماری غرب به چشم می‌خورد باز زبان معماری ایرانی حفظ شده است. 

کلیسا های تهران، تلفیقی از معماری کهن ایرانی و اروپایی

کلیساهایی که توسط معماران اروپایی در ایران ساخته شده است نیز تحت تاثیر معماری ایرانی قرار گرفته . به رغم اینکه هویت ظاهر معماری کلیساها بر سبک معماری اروپایی را دنبال می کند، اما به گفته کارشناسان، تاثیر معماری کهن ایرانی در قالب کاشیکاری و گچ بری در داخل این بناهای اروپایی، تلفیق معماری ایرانی و اروپایی را به نمایش گذاشته است.

«مهندس سعید سادات نیا» معمار و از مشاوران سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درباره ویژگی های معماری کلیساهای تهران گفت: «معماری به کار برده شده در بنای کلیساهای تهران تلفیقی از معماری قرن هجدهم و نوزدهم اروپا با معماری ایرانی است به گونه ای که در بنای این کلیساها، کلیت سازه بنا، هویتی اروپایی دارد، اما در بخش های داخلی آن، آجرکاری، کاشیکاری و گچ بری هایی به چشم می خورد که با بافت معماری ایرانی همگون و مشابه است.» 

وی تصریح کرد: «کلیسای جلفای اصفهان نمونه ای از کلیساهای ساخته شده در ایران است که تکنیک های به کار رفته در این بنای تاریخی و فضاسازی های انجام شده در آن، شباهت زیادی با مساجد ایرانی دارد.» 

وی افزود: «حتی کلیساهایی که توسط معماران اروپایی در ایران ساخته شده است نیز، تحت تاثیر معماری ایرانی قرار گرفته و به وضوح در بنای کلیسایی که توسط معماران اروپایی ساخته شده، تاثیر معماری ایران به چشم می خورد.» 

کلیسای جلفا: