مصاحبه با هوشنگ سیحون-6

مناره یک سمبل مسجد و زنگ ناقوس یک سمبل کلیساست.  آیا سمبل های دیگری برای این دو مکان مقدی وجود دارد؟ در رابطه با عبادتگاه های سایر ادیان چه سمبل هائی را می شناسید؟

بنظرم نمی رسد که مناره و برج ناقوس سمبل های مسجد و کلیسا باشند.  مسجد خود در تمامیتش یک سمبل است که شامل مناره و گنبد و آن حجمی می شود که در فضا اشغال کرده است و این سمبل نشان می دهد که اینجا یک مکان مذهبی است.  بنابراین این مناره یا برج ناقوس نیست که مسجد یا کلیسا را معرفی می کند. 

برای نمونه مسجد "ایا سوفیا" در شهر استامبول را در نظر بگیرید که قبلا یک معبد بوده و در زمان عثمانی ها تبدیل به مسجد شد و بارزترین و عالیترین مظهر معماری بیزانس است.  مهمترین مشخصه این بنا سقف آن حجمی است که توانسته اند بپوشانند.  در پلان آن یک مربع عظیم با دو نیم دایره در دو طرفش که مجموعا یک مستطیل را تشکیل می دهند با یک گنبد و دو تا نیم گنبد عظیم دیگر پوشیده شده است که این مجموعه خود یک سمبل است.  بعد که این معبد تبدیل به مسجد شد، مناره ها را به آن اضافه کردند که اصلا ارتباطی به طرح و ایده اولیه آن نداشته است.  وقتی از بیرون به آن نگاه می کنیم متوجه می شویم که عظمت متعلق به بنای اصلی است و مناره ها عوامل الحاقی و فرعی هستند، بخصوص که از نظر تکنیکی جنبه عملکردی و فنی نیز ندارند. 

پس نه تنها در مسجد و کلیسا بلکه در کنیسه یهودی ها و معبد بودائی ها و امثالهم این کلیت و مجموعه بناست که حالت سمبلیک دارد نه یک واحد خاص از بنای آنها.

ولی مساجدی هستند که گنبد ندارند ولی بخاطر مؤذن مناره دارند.  اینطور تداعی می شود که مناره باید باشد ولی گنبد الزامی نیست. نظر شما چیست؟

درست است که مساجد بدون  گنبد هم هست همانند مسجد جامع نیریز و یا مسجد قاری خانه در دامغان که نه گنبد دارند و نه مناره ولی هیئت بنا داد می زند که من مسجد هستم و معماری نیز باید اینطور باشد که خود گویای خودش باشد و اگر نباشد آن معماری غلط است. 

فرضا معماری ایستگاه راه آهن تهران معلوم است که ایستگاه است و خودش داد می زند.  خیلی مساجد هستند که نه گنبد دارند و نه مناره.  مثلا اگر از ورودی اصلی وارد مسجد شاه اصفهان بشوید، در روبرو یک طاق نماست که شبستان اصلی آنجاست و دو تا مناره نیز در دو طرفش قرار دارند که عملا ممکن است کسی بالای مناره نرود.  دست راست یک شبستان دیگر هست که بالای آن یک کلاه فرنگی چهار طاقی کار گذاشته شده که از چوب ساخته شده و درست در بالای طاق اصلی است و آنجا محل اذان گفتن مؤذن است ولی از دور قابل تشخیص نیست.  بنابراین مناره یک عامل اصلی مسجد نیست، خود بنا و حجم مسجد است که نشانگر مسجد و معماری آنست.