آشنایی با چند اصطلاح معماری
در این پست به بیان و تعریف چند اصطلاح پرداختم. اصطلاحاتی درمورد معماری سنتی ایرانی که شاید با خیلیهاشون آشنایی داشته باشید، اما برای من تازگی داشتن.
اصل این ماجرا برمیگرده به زمانیکه برنامه سفر کاشان داشتیم (به اتفاق دوستان دانشگاهی). اون موقع من برای اینکه موقع حضور در خانه های سنتی احساس توریست بودن نکنم (!) نشستم و معنی این کلمات رو از اینترنت پیدا کردم.
امیدوارم به درد شما هم بخوره.
هشتی
بلافاصله پس از ورودی به فضای هشتی می رسیم. اغلب به شکل هشت ضلعی یا نیمه هشت ضلعی و یا بیشتر مواقع چهار گوش است. هشتی دارای سقفی کوتاه و یک منفذ کوچک نور در سقف گنبدی شکل ان است و عموماّ سکوهائی برای نشستن در آن طراحی شده است. هشتی برای انشعاب قسمت های مختلف خانه و گاه برای دسترسی به چند خانه ساخته می شد. در خانه های بزرگ ، اندرونی و اقامتگاه های خدمتکاران نیز به هشتی راه داشتند و اغلب برای جدا سازی آقایان و خانم ها دو قسمتی ساخته می شد.
زمستان‌نشین
در کل به کلیه فضاهای ناحیه ی شمالی خانه میگویند که در زمستان با بهره مندی از نور آفتاب محل اقامت ساکنین خانه میشده.اما به طور جزیی تر شامل فضاهایی میشود که عبارتند از سه دری، پنج دری دو فضای ارتباطی که می‌توانند راهرو یا تخت‌گاه باشند. فضای اصلی زمستان‌نشین روی محور اصلی قرار میگرفته‌اند و برای ورود بیشتر نور خورشید اغلب پنجره‌های آن را از ارسی‌های بزرگ می‌ساخته‌اند. داخل فضاهای مرکزی با توجه به بسته بودن فضا، تزیینات پیچیده‌ای چون قطارهای مقرنس و آیینه کاری‌های بسیار پیچیده دیده میشود.
تابستان‌نشین
کاربری تابستان نشین درست مانند زمستان نشین بوده، با این تفاوت که فضاهای تابستان نشین در ناحیه جنوبی تعبیه میشدند تا از تابش مستقیم خورشید در تابستان، در امان باشند. این فضا غالبا تالارها یا فضاهای نیم باز را شامل میشده.
در این تالارها بدلیل اثر تخریبی گرد و خاک از تزیینات پیچیده و پرهزینه پرهیز میشده.
پنج‌دری
پنج دری اتاق بزرگی است که غالبا رو به حیاط بوده و پنج در پیوسته در آن تعبیه میگردد. این اتاق کاربری تالار منزل را داشته. امروزه اتاق نشیمن جای پنج دریها را گرفته. در کل پنج دری در هر خانه، اتاق اصلی محسوب میشده.
تالار
اتاق بزرگی به شکل پنج دری یا هفت دری با تزیینات بسیار زیاد که به حیاط مرکزی راه داشته و محل پذیرایی مهمانان بوده
نشیمن
نشیمن، اتاق هائی بود که از تالار اهمیت کمتری داشتند و از اتاق های ساده مهمتر بودند نشیمن، محل تجمع افراد خانواده ومهمانهای بسیار نزدیک به حساب می آمد این عناصر از نظر تزئینات بسیار ساده بودند.
مقرنس (آهوپای)
نوعی تزیینات برای تاقچه ها یا زیر گنبدها یا نیم گنبدها. تزیینات این مکانها به شکلیست که احجامی منظم ردیف به ردیف روی هم ایجاد میشوند. اندازه و تراکم این احجام به مرور کوچکتر و بیشتر میشود تا در نهایت طاقچه یا گنبد بسته شود. مقرنسها در آذین کردن سردرهای ورودی یا فرورفتگیهای گوشه ی سقفها نیز بکار میرود.
سکنج (=سه+کنج)
عنصریست که برای خمیده کردن زاویه های فضاهای چهارگوش و تبدیل آن به گنبد استفاده میشود.
نمونه سه کنج را در آتشکده نیاسر میتوان شاهد بود.
از سه کنج با نامهایی چون فیلگوش یا گوش فیلی و ... نیز یاد میشود.
شاه‌نشین
- تورفتگی داخل پنج دریها که معمولا مرتفع تر از سایر نقاط است.
- فضایی مانند طاقچه گود. یک فضای فرورفته با سقف گنبدی شکل. (در این حالت آنرا نشیمن نیز میخواند)
- سکویی در تالار که از بقیه قسمتهای تالار مرتفعتر میباشد
کنگره
فرمهای برجسته و بیرون آمده برفراز دیوار قلعه ها که جهت استقرار تیراندازان و سربازان استفاده میشده.
یخ‌دان / یخ‌چال
فضایی شامل استخر (جهت نگهداری یخها) و حصار (دیواری جهت سایه انداختن بر یخها) و نیز یک مخزن گنبد دار بوده و برای نگهداری یخها استفاده میشده.
صائب کفایتی
